Jak rozpoznać fake newsa i walczyć z dezinformacją?

Codziennie mierzymy się z ogromną ilością fake newsów (szczególnie w obliczu wojny w Ukrainie), które zalewają sieć oraz media społecznościowe. Tego rodzaju całościowo lub częściowo niezgodne z prawdą informacje powstają celowo by wprowadzić opinię publiczną w błąd – mają szokować i budzić kontrowersje. Niestety Ty również możesz uwierzyć w fałszywą wiadomość i przekazać ją dalej. Jak tego uniknąć i walczyć z dezinformacją? O tym piszemy w naszym artykule.  

Fake news – co to jest i czym różni się od dezinformacji?

Czy wiesz, że już ponad 80% Polaków spotkało się z dezinformacją oraz fałszywymi informacjami o Polsce i świecie? Ponadto według raportu „Dezinformacja oczami Polaków” fake newsy są największym zagrożeniem dla młodych ludzi – którzy ufają wiadomościom publikowanym w mediach społecznościowych i nie są w stanie samodzielnie odróżnić prawdy od fałszu.

Pamiętajmy jednak, że większość osób nie potrafi rozpoznać fake newsów. A czym one właściwie są? To zarówno pojedyncze wpisy oraz wiadomości, jak i całe kanały informacyjne, w których przekazuje się informacje przeinaczone lub nieprawdziwe. Ich celem jest szokowanie, wywołanie kontrowersji oraz wprowadzenie w błąd. 

Możemy wyróżnić trzy rodzaje fake newsów:

• całkowita nieprawda – przekazywane w różnej formie dane okazują się sprzeczne i sfabrykowane;  

• manipulacja cytatem – umieszczona w odpowiednim kontekście wypowiedź lub jej wybrane fragmenty są przedstawione w taki sposób, aby zmienić sens informacji i wesprzeć określoną tezę;

• sporna prawda – wprowadzenie w błąd czytelnika następuje w wyniku selektywnego przedstawienia faktów lub umieszczenia ich w niewłaściwym kontekście.  

Najważniejszym źródłem fake newsów są media społecznościowe oraz Internet. Odnoszą się zazwyczaj do tematów kontrowersyjnych i politycznych, dlatego też powstają najczęściej, aby manipulować opinią publiczną. Warto zaznaczyć, że czymś innym jest dezinformacja, czyli zorganizowana i zaplanowana akcja, której celem jest narzucenie określonej narracji, aby osiągnąć korzystny cel dla jej autora.  

Przykłady fake newsów i dezinformacji w sieci

Niestety musimy pogodzić się z tym, że dezinformacja towarzyszy nam właściwie codziennie. Warto jednak pamiętać, że tego rodzaju praktyki nasilają się w czasach konfliktów i są wykorzystywane jako groźna broń.

Dlatego też wydarzenia, którymi żyje cały świat – a z pewnością do takich wciąż należy inwazja Rosji na Ukrainę, tworzą ogromne pole do siania fake newsów. W wyniku wojny zalała nas przecież ogromna ilość fałszywych informacji, dotyczących tego, co działo i dzieje się w Ukrainie.

Według wspomnianego już badania Digital Polska najbardziej podatne na rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji są trzy grupy tematyczne:

• klimat i energia,

• zdrowie,

• polityka.

Nic więc dziwnego, że w ostatnich latach na sile zyskały antynaukowe doniesienia dotyczące pandemii Covid-19, szczepień, sieci 5G czy energetyki jądrowej.

Jak walczyć z fake newsami?

Fake newsy wpływają na otaczającą nas rzeczywistość, a dezinformacja rozprzestrzenia się w ekspresowym tempie. Dlatego należy sprawdzać informacje, które przeglądamy i kierować się przy tym kilkoma ważnymi zasadami.

1. Włącz krytyczne myślenie

Zanim rozpoczniesz poszukiwanie informacji na aktualne tematy w sieci, musisz sam przed sobą przyznać, że jesteś podatny na manipulacje. W ten sposób nie stracisz czujności i będziesz krytycznie podchodził do tego, co widzisz i słyszysz. Pamiętaj, że również konta, którym do tej pory ufałeś, mogły zostać poddane dezinformacji.

2. Sprawdź źródło

Jeśli czytasz artykuł z nieznanego sobie źródła, to musisz koniecznie sprawdzić wiarygodność strony internetowej. Najprościej możesz tego dokonać poprzez weryfikację danych adresowych i kontaktowych. Świetnym sposobem na rozpoznanie fake newsa jest również wyszukanie autora. Mało wiarygodne są osoby, które posługują się wyłącznie nickami oraz nowe profile w Social Mediach, które wcześniej nie udostępniały żadnych treści.

3. Zbadaj materiał

Dobrą praktyką jest również dokładne sprawdzanie treści, z którymi mamy styczność. Jest to szczególnie ważne w przypadku materiałów wizualnych – zdarza się, że grafiki czy filmy, które mają przedstawiać dane wydarzenie, dotyczą zupełnie innej sytuacji. Istotna jest również data. Dlatego zwracaj uwagę, czy opublikowany post nie odnosi się do starych i nieaktualnych wiadomości.  

4. Przeczytaj cały artykuł

W dobie walki o użytkowników, wiele portali wykorzystuje w swoich tekstach tzw. clickbaity, czyli tytuły, które przyciągają uwagę i zachęcają do kliknięcia, ale niekoniecznie odnoszą się do treści samego artykułu. Dlatego pamiętaj, że sam nagłówek i wstęp to za mało. Aby dowiedzieć się więcej, musisz zapoznać się z całym materiałem.   

5. Porównaj z innymi źródłami

Zanim udostępnisz możliwego fake newsa dalej, zweryfikuj najpierw informacje w różnych źródłach. Pamiętaj, że zwykle o istotnych wiadomościach pisze wiele portali. Poza tym należy zbadać kontekst, czyli sprawdzić, czy podane źródła rzeczywiście potwierdzają przytaczane fakty. Możesz zapytać również specjalisty lub zweryfikować fakty na stronach internetowych takich jak np. fakenews.pl oraz demagog.org.pl.

Przestrzegaj powyższych zasad, a będziesz odporny na fake newsy i dezinformację zalewającą Internet.

Źródła: Digital Poland: Dezinformacja oczami Polaków, gov.pl